در وفات کوه استوار: شیخ جعفر شیخ ادریس... عقل و روح دعوت

در وفات کوه استوار: شیخ جعفر شیخ ادریس... عقل و روح دعوت

نوشته: دکتر عصام احمد بشیر

نایب رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمان

 

سپاس خدایی را که جاودانگی مخصوص اوست و غیر او طعم مرگ را خواهند چشید: ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ﴾ و درود و سلام الهی بر بزرگ پیامبر او که مایه رحمت برای جهانیان است و بر یاران و خاندان او باد.

 با قلبی آکنده از غم و اندوه و چشمانی اشکبار و با تسلیم در برابر سرنوشت و اراده الهی، خبر درگذشت شیخ دانشمند، دعوتگر اسلامی، مربی نسل‌ها، گواه فلسفه اسلامی و دایره‌المعارف اندیشه مقاصدی، دکتر جعفر شیخ ادریس را دریافت کردیم. شیخ ادریس پس از عمری طولانی و سرشار از دانش، دعوت، نصیحت، حکمت و بخشش بی‌پایان ندای پروردگارش را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.

الحُزنُ يُقلِقُ وَالتَجَمُّلُ يَردَعُ

وَالدَمعُ بَينَهُما عَصِيٌّ طَيِّعُ

غم آزاردهنده است، اما خویشتن‌داری بازدارنده است.

اشک‌ در میان اندوه و شکیبایی گاه نافرمان و گاه مطیع است

شیخ جعفر شیخ ادریس که درود و رحمت خدا بر او باد، با آمیزه‌ای از تسلط کامل بر علوم اسلامی، تجربه عمیق در تفکر فلسفی و پایه‌ای محکم در رویکردهای انتقادی، یک امت بود.

من او را می‌شناختم و هنوز آن لحظه نخست آشنایی را به یاد دارم  که چون خورشیدی از دانش می‌درخشید. چراغی فروزان در زمینه اندیشه، دعوت و نوگرایی بود. در طول پنج دهه همراهی، از محبت و وفاداری و دانش او بهره‌مند بودم و بر دانش و ادبم افزود. او شیخ، معلم، مرشد و همراه من بود. روحش سرشار از خلوص ایمان بود و در ذهنش گرمای برهان موج می‌زد. کلامش با شیوایی آراسته و شخصیتش با ایمان ارتقا یافته بود.

شیخ جعفر از معدود کسانی بود که می‌توانست هم به فطرت و هم به عقل بپردازد و بدون از دست دادن گرمای روحی یا درخشش ایمانی، به کنه مسائل فکری و فلسفی وارد شود. تظاهر و خودنمایی نمی‌کرد؛ بلکه دانشمندی بود که وقتی سخن می‌گفت، صداها خاموش می‌شد و وقتی می‌نوشت، پژواک‌های پوچ از بین می‌رفت.

به شرق و غرب، شمال و جنوب جهان سفر کرد؛ حکمت را گسترش داد و پایه‌های آگاهی عقلانی اسلامی را بنا نهاد. نسل‌هایی از علما، اندیشمندان و دعوتگران از زیر عبای او برخاستند و روح او در محراب‌های آموزش، منابر دعوت، مجالس تحقیق و محافل فلسفه نفوذ کرد.

از جمله میراث این اندیشمند برجسته، آثار گرانقدر او برای کتابخانه اسلامی است که حقیقتاً نمایانگر پایه‌های فکری پروژه پیشرفت اسلامی بودند. از برجسته‌ترین این آثار می‌توان به کتاب معروف او «فیزیک و وجود خالق» اشاره کرد که در آن با توجه به پیشرفت‌های فیزیک مدرن، دلایل علمی دقیقی درباره وجود خدا ارائه داده است. در کتاب «مبانی فلسفی ماتریالیسم» مبانی فلسفه ماتریالیستی غرب را رد کرد و کتاب «دیدگاه‌هایی در مورد روش‌شناسی فعالیت اسلامی» یکی از پخته‌ترین آثاری است که تاکنون در بررسی مسیر فعالیت دعوت اسلامی نوشته شده است. کتاب دیگر او «اسلام برای عصر ما» است که در آن اسلام معاصری را مژده می‌دهد که در اصول مستحکم و در واقعیت زنده است.

همه این آثار به زیبایی بیان، عمق تفکر، اصالت روش‌شناسی و روحیه یک مربی اصلاح‌گر متمایز هستند. شیخ ادریس استدلال عقلی را با تقوای الهی جمع کرده بود؛ قدرت استدلال را با نرمش در رفتار و عمق اندیشه را با فروتنی علمی و پاسخ محکم به باطل را با سعه صدر در برابر مخالفت، در هم آمیخت. به نظرم هر اندیشه معاصری که در نقد غرب‌زدگی و در مخالفت با فلسفه‌های مادی و نزدیک کردن مقاصد شریعت به نسل جدید وجود دارد، از اندیشه او الهام است یا از رساله او آغاز کرده و یا تحت تأثیر دانش و فهم او قرار گرفته است.

شیخ ادریس نسل پاکی از خود به جا گذاشت، پسران و دخترانی که آنها را با اخلاق والا، عشق به دانش و صداقت در دین تربیت کرد. فرزندانش عبارتند از: عبدالرحمن، عبدالمنعم، یوسف و منال. من او را - با بررسی دقیق - به عنوان پدری مهربان و مربی دلسوز می‌شناختم که ارزش‌های والا را در روح فرزندانش القا ‌کرد و آنها را بر پایه صداقت و جوانمردی پرورش ‌داد. به آنها آموخت که از مسائل جزئی فراتر روند و به حقیقت در هر کجا که باشد متوسل شوند و به هویت اسلامی خود افتخار کنند.

با  درگذشت ایشان، سودان یک امت و یک نماد را از دست داد؛ یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های امت از میان ما رفت؛ کسانی که زمان به ندرت همانند آنها را به خود می‌بیند. من امروز برای او می‌گریم، همانطور که هر دانش‌آموزی که او را دوست داشت و هر خواننده‌ای که کتاب‌هایش را خوانده بود و هر کسی که او را به عنوان همنشین می‌شناخت و سخنان و استدلال‌هایش را شنیده بود برایش می‌گرید. قلب‌‌ها اندوهگین می‌شوند، چشم‌ها اشک می‌بارند و ما واقعاً از رفتن تو ای شیخ و معلم عزیز، اندوهگین هستیم. اما جز آنچه پروردگارمان را خشنود سازد بر زبان نمی‌آوریم مگر: «پروردگارا، به خاطر اسلام و مسلمانان به بهترین پاداش‌ها را به او عطا فرما؛ جایگاهش را در بهشت‌ برین و علم و عملش را صدقه جاریه قرار ده و ما را در زمره صالحان به او ملحق فرما.»

﴿فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ﴾.

در مقام و منزلتی راستین، نزد فرمانروای توانا.

وإنا لله وإنا إليه راجعون.

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* للاطلاع على الترجمة الكاملة للمقال باللغة العربية، اضغط (هنا).